Restauracion y mantencion di e ecosistema ta necesario pa tanto poblacion di insecto y parhanan migratorio

The content originally appeared on: Diario

Fundacion Rainbow Warriors Aruba: Awe ta Dia Mundial di Parha Migratorio

ORANJESTAD (AAN):  World Migratory Bird Day (WMBD), Dia Mundial di Parha Migratorio ta un campaña anual pa crea concientizacion tocante e necesidad pa e conservacion di parhanan migratorio y nan habitatnan. E tin un alcance global y ta un herment efectivo pa eleva e conciencia di e menazanan pa parhanan migratorio, nan importancia ecologico y e necesidad pa cooperacion internacional pa proteha y conserva nan.

            Tur aña hende rond mundo ta tuma accion y ta organiza eventonan publico, manera festival di parha, programa di educacion, exposicion y excursion pa bay wak parha pa celebra Dia Mundial di Parha Migratorio.

Tur e actividadnan aki tambe por ser haci cualkier otro parti di aña, ya cu migracion di parha ta experiencia e momentonan culminante den varios pais y region den periodonan diferente, pero e principal dianan pa celebracion internacional ta tuma lugar e di dos diasabra di luna di Mei y Oktober cada aña.

E aña aki e dos dia ta cay riba diasabra 11 mei y diasabra 12 oktober 2024. 

PAKICO PARHA MIGRATORIO MESTER DI PROTECCION

            Migracion ta envolvi un biahe largo y cu frecuentemente un cantidad di menaza ariba caminda, mayoria causa pa actividadnan di ser humano. Y mes diverso cu e habitatnan y hendenan ta den diferente pais, asina tambe e menazanan cu parha ta enfrenta ta varia. Pasobra parha migratorio ta depende di un cantidad di sitio na caminda den nan area di distribucion biologico, e perdida di lugarnan pa pasa e temporada di winter, of lugar di descanso por tin un impacto dramatico riba e posibilidadnan  pa sobrevivencia di e parhanan.

            Bula distancianan largo ta envolvi pasa multiple frontera entre paisnan cu diferente maneho ambiental, legislacion y medidanan di conservacion di naturaleza. E ta evidente cu cooperacion internacional entre gobiernonan, NGOs y otro stakeholders ta rekeri a lo largo di e rutanan migratorio pa intercambia conocimento y coordina esfuerzonan pa conservacion. E framework legal y instrumentonan di coordinacion pa e cooperacion aki ta ser proporciona pa acuerdonan multilateral ambiental manera  e Convencion riba Conservacion di Especienan Migratorio (CMS) y e Acuerdo riba e Conservacion di Parhanan Acuatico Migratorio di Africa y Eurasia (AEWA).

            Dia Mundial di Parha Migratorio a ser inicia na 2006  pa e Secretariado di e Acuerdo riba e Conservacion di Parhanan Acuatico Migratorio di Africa y Eurasia (AEWA) den colaboracion cu e Secretariado di e Convencion riba Conservacion di Especienan Migratorio (CMS).

TEMA PA 2024: PROTEHA INSECTO, PROTEHA PARHA

            E aña aki e tema di Dia Mundial di Parha Migratorio ta “Proteha Insecto, Proteha Parha” y ta enfoca riba e importancia di insecto pa parha migratorio. Presente den casi tur ecosistema mundial, insectonan ta un fuente esencial di alimento pa parhanan migratorio ariba nan largo biahenan. Parhanan migratorio frecuentemente ta planea nan migracionnan pa coincidi cu abundancia di insecto a lo largo di nan ruta sigui. Nan ta depende di insecto como alimento riba puntonan di descanso y pa broei y cria nan puyitonan. 

            Migracion di parha ta un fenomeno natural cu a cautiva e imaginacion di ser humano di tur cultura durante siglonan. E biahenan anual ta envolvi un movimento masivo a traves di distancianan grandi, hopi biaha atravesando continentenan y impulsa pa un combinacion di instinto, señalnan ambiental y strategia di sobrebibencia. Migracion ta un comportamento compleho cu ta sirbi varios proposito, entre otro ecologico, evolucionario y di sobrevivencia. Sinembargo e propio fenomeno di migracion di parha ta bou menaza, particularmente debi na poblacionan di insecto cu ta disminuyendo, di cual hopi parha migratorio ta depende pa nan sustento

            Insectonan ta provee energia esencial pa parha migratorio, ofreciendo un fuente rico den proteina y otro nutriente fundamental pa nan sobrebibencia. Nan ta depende di insecto pa energia durante e migracion y otro etapanan di nan ciclo di bida, specialmente pa cria nan puyitonan.

            Sinembargo e disminucion masivo di poblacionan di insecto den hopi parti di mundo tin implicacionan serio pa parha migratorio.

            Pesey e tema di 2024 ta pone un enfasis riba e interdependencia di insecto y parha y ta urgi pa tuma medidanan pa proteha insecto asina protehando poblacionnan di parha. 

Algun punto cu merece mencion ta:

Mester reduci of elimina uso di pesticida den areanan cu ta ser frecuenta dor di parha y parha migratorio

Parhanan migratorio ta hopi esencial den combati insectonan cu ta plaga pa ser humano y nan ta aparece hustamente ora e insectonan aki ta abundante

Restoracion di zonanan humedo ta esencial pa mantencion di poblacionan di insecto cu ta sirbi di alimento pa parhanan

Restoracion y mantencion di areanan habri cu vegetacion y di agricultura den un forma sano ta mantene poblacionan di insectonan util y na mes momento parhanan (migratorio) ta yuda combati insectonan cu ta forma plaga pa cultivo di fruta y berdura

Investigacion cientifico entre otro via ciencia habri por provee informacion util pa tanto poblacionan di insecto como parha y nan interdependencia.

DIA MUNDIAL DI PARHA MIGRATORIO, SITUACION DI ARUBA

            Na Aruba dos area principal pa parha migratorio ta Bubaliplas y e islanan di bubi na Seroe Colorado. Bubaliplas ta un zona humedo califica como “man made wetland” bou di Tratado di RAMSAR pa zonanan humedo, y un ecosistema acuatico. Consecuentemente e restoracion y mantencion di e ecosistema aki ta necesario pa tanto poblacion di insecto y parhanan migratorio.

            Pa esaki e calidad di e fuente di e awa di Bubaliplas, esta e planta RWZI, mester ta garantiza.

Sinembargo nos tin entendi cu Royal Haskoning, encarga cu estudio y creacion di terms of reference pa destaho pa modernisacion di e facilidadnan di RWZI no a ricibi di Aruba Conservation Foundation (ACF) e Natuurbeheerplan pa Bubaliplas y ainda falta pa provee e checklist actualisa di factor tecnico y norma ecologico (valornan numerico pa calidad y propiedadnan ecologico).

            Den e Landsbesluit di 5 mei 2020 (AB 2020, no.67) un cantidad di area nobo a keda declara area proteha y poni bou maneho di Aruba Conservacion Foundation.

            Segun ”Beheerovereenkomst  tussen de Fundacion Parke Nacional Aruba (FPNA) en het Land Aruba”, di 2019, FPNA (ACF) ta obliga di crea beheerplannen, plan di maneho pa cada un di e areanan bou di su encargo, y segun articulo 11 (Beëindiging van de beheerovereenkomst) y articulo 12 (Goed vertrouwen) Gobierno ta asumi cu ACF ta cumpli cu tarea acorda den e acuerdo.

            Pero den caso di e islanan di bubi cu ta un sitio di importancia mundial pa varios especie di parha migratorio e fundacion aki hunto cu Aruba Birdlife Conservation a faya barbaramente pa para e proyecto di Secrets Resort cu consecuencia cu e islanan aki ta bou menaza inminente di impactonan di turismo masivo asocia cu un hotel di 900 kamber y actividadnan di recreo acuatico.